YN GYMRAEG MAE’I MORIO HI

Ym 1847, cyflwynwyd adroddiad am addysg yng Nghymru (y ‘Llyfrau Gleision’) i lywodraeth Prydain. Comisiynwyr o Loegr oedd wedi cynnal yr arolwg a’r rheini heb air o’r Gymraeg. Dibynnent felly ar dystiolaeth clerigwyr Anglicanaidd mewn cyfnod pan oedd y rhan fwyaf o bobl yn mynd i’r Capel. Casgliad y comisiynwyr oedd bod plant yng Nghymru (a merched yn enwedig) yn ddwl, yn ddiog, yn llac eu moesau ac yn ddigrefydd, gan feio’r cyfan ar Anghydffurfiaeth a’r Gymraeg. Er i’r adroddiad led-feirniadu addysg uniaith Saesneg a’r defnydd o’r Welsh Not, roedd yr agwedd gyffredinol yn nodweddiadol o fydolwg y rheini a oedd mewn grym yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Roedd y bardd Robert Jones Derfel (1824-1905) ar flaen y gad yn yr ymateb chwyrn i’r adroddiad, ac ef a fathodd y geiriau Brad y Llyfrau Gleision yn ei ddrama o’r un enw. Daethpwyd o hyd i enghraifft o’r Welsh Not yn Ysgol y Garth, Bangor, wrth ei dymchwel. Yn Storiel – Amgueddfa ac Oriel Gwynedd – fe gewch weld casgliad gwych o dreftadaeth y Gymru Gymraeg.  

Llun o Welsh Not Ysgol Garth - hawlfraint @Storiel